انسان بی غیرت، قلب وارونه است!
انسان بی غیرت، قلب وارونه است!
یکی از حالات نفس انسانی، دفاع از حریم ارزش ها و جلوگیری از هرگونه تعرض نسبت به آن است. از این حالت نفس که فضیلتی اخلاقی نیز شمرده می شود، به عنوان غیرت یاد شده است.
غیرن یک خصلت درونی و فطری است
هر انسانی اهل غیرت است مگر آنکه از حالت فطری و طبیعی خود بیرون رفته باشد.
غیرت در مردان، نماد مردانگی و آزادگی است و تقویت آن به ویژه درحوزه مسائل خانوادگی و ناموسی، امری بایسته و شایسته است و عدم تقویت آن موجب آن می شود که مرد به عنوان قوام خانواده مطرح نباشد. زیرا بی غیرتی مرد، توان دفاع از حریم خانه و خانواده و ارزش ها را از او می گیرد. از این رو درآموزه های اسلامی بر نقش غیرت تاکید ویژه ای شده است.
غیور کیست؟
غیرت یکی از احوالات نفس انسانی است. غیور کسی است که نسبت به هرگونه تعرض غیر به حریم های شخصی و انحصاری خود به شدت واکنش نشان داده و برای حفظ و نگهداری حریم خصوصی خود، همه نوع ایثار و فداکاری بروز می دهد.
طریحی در مجمع البحرین غیرت را تنفر و ناپسند داشتن کسی از شرکت دیگران در امری دانسته که سخت آن را دوست دارد و مورد علاقه اش است. شرتونی در اقرب الموارد، غیرت مرد بر زن خود و همچنین غیرت زن بر شوهر خود را از مصادیق حمیت داشتن نسبت به وی و ناپسند شمردن شرکت دیگری درحقی دانسته است که نسبت به او دارد.
صاحب قاموس اللغه نیزغیرت را از جمله احساسات بشری دانسته است که در هنگام شک در امانت داری زن، یا هنگام غضب و یا به جهت اهتمام و توجه خاص نسبت به امری ظاهر می شود.
با توجه به آنچه بیان شد می توان گفت که تعلق خاطر انسان به امور اختصاصی موجب نوعی تنفر و انزجار نسبت به مشارکت دیگری است و شخص برخود لازم می داند تا به حفاظت و دفاع از آنها پرداخته و اجازه هرگونه مشارکت را از دیگری سلب نماید.
هرچه شخص نسبت به ارزش ها دارای تعصب بیشتر باشد، غیرت او بیشتر و واکنش شدیدتر خواهد بود
می توان گفت که غیرت به معنای نفرت از شرکت دیگران در امور اختصاصی به ویژه خواستنی های اختصاصی است وغیرتمند کسی است که می کوشد تا از آنچه حفظش از دیگری لازم است، محافظت و دفاع کند.
در فرهنگ اخلاق انسانی، این اهتمام ورزی و حساسیت فرد نسبت به آن چیزی که متعلق غیرت مندی واقع شود، از فضائل اخلاقی انسان شمرده می شود.
چیزی که مورد غیرت واقع می شود به اندازه ای برای صاحبان غیرت ارزشمند و مهم است که حاضرند برای حفظ و نگهداری آن، هر نوع ایثار و فداکاری از خود نشان دهند. البته این چیزها می تواند امور مادی مانند مال و ثروت باشد یا امور معنوی و اخلاقی و ناموسی یا مقدسات دینی.
درعلم اخلاق، غیرت را نوعی حمیت دانسته اند و آن را تلاش درنگهداری آن چه دانسته اند که حفظش ضروری است. علمای اخلاق خاستگاه این صفت ارزشی را شجاعت، بزرگ منشی و قوت نفس انسان دانسته و آن را یکی ازملکه های نفسانی انسان گفته اند.
امیرمومنان امام علی (علیه السلام) غیرت را میوه شجاعت می داند و می فرماید:«ثمره الشجاعه الغیره ؛ غیرت میوه شجاعت است. (غررالحکم) ج 3ص 823، ح 4620)
خداوند غیور و غیرتمند است
براساس آموزه های قرآنی، خداوند غیور و غیرتمند است.امام صادق (علیه السلام) دراین باره می فرماید: ان الله غیور و یحب کل غیور و لغیرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛ خداوند با غیرت است و مردان غیور را دوست دارد و از همین رو، زشتی ها را چه آشکار و چه پنهان حرام کرده است.(کافی، ج5، ص 535، ح 1)
وسعت دامنه غیرت
مسئله غیرت، دامنه گسترده و وسیعی را در برمی گیرد و اختصاص به غیرت نسبت به ناموس و مانند آن ندارد. انسان غیرتمند نسبت به هر چیز ارزشمند، واکنش نشان می دهد. از این رو نسبت به تجاوزات دشمن به خاک میهن خویش نیز غیور است و به دفاع از آن بر می خیزد.
اگر غیرت در انسان نبود، نسبت به تعرضات دیگران به حریم خصوصی و ارزش های مادی و معنوی و فردی و اجتماعی واکنش نشان نمی داد و ارزش های انسانی از میان می رفت لذا غیرت را یکی از صفات برجسته و کلیدی در زندگی انسانی دانسته اند که موجب جلوگیری از تجاوز دشمنان به حریم خصوصی، خاک میهن، استقلال، عزت و ناموس خود می شود.
از آنجایی که همه صفات الهی در انسان به ودیعت گذاشته شده، و درفطرت انسانی سرشته شده است (بقره، آیه13) هر انسان دارای فطرت سالمی، غیرتمند است و غیرت در چنین انسانی یک واکنش طبیعی و انسانی است. از این رو در روایات کسانی که غیرت ندارند به عنوان افرادی دارای بیماری قلبی و انسان های فاقد حالت فطری و طبیعی معرفی شده اند.
در روایت آمده است: «اذا لم یغر الرجل فهو منکوس القلب؛ اگر انسانی غیرت نداشته باشد، قلب وارونه است. (فروع کافی، جلد5، ص635، باب الغیره، حدیث2)
غیرتمند نسبت به دخالت های نابجا و ناروای دیگران به آن چیزی که دوست دارد واکنش نشان می دهد و هر چه متعلق غیرت، ارزشمندتر و محبوب تر باشد، واکنش نیز شدید تر خواهد بود و اگر کسی واکنش نداشته باشد بیانگر آن است که فطرت سالم و طبیعی خود را از دست داده و به بیماری روحی و روانی (قلبی) دچار شده است که نمی تواند احساسات و عواطف واقعی خود را نسبت به محبوب و ارزش های خویش نشان دهد.
علامه مجلسی درباره این بیماری می فرماید: منظور ازقلب وارونه دراینجا این است که همانند ظرف وارونه است که چیزی در آن جای نمی گیرد، قلب افراد فاقد غیرت نیز تهی از صفات و اخلاق برجسته انسانی است. (مرآت العقول، ذیل حدیث مورد بحث)
غیرت حق و غیرت باطل
باید توجه داشت که نوعی غیرت باطل نیز وجود دارد که در ادبیات قرآنی از آن به حمیت جاهلی نیز یاد شده است (فتح، آیه 62) چرا که حمیت و غیرت جاهلی، نسبت به اموری است که واقعا ارزشی و محبوب نیست و به اشتباه و غلط ارزشی و محبوب قرار گرفته است.
از جمله کفر و دفاع از بتان به عنوان خدایان است که غیرت درباره آنان غلط است و همچنین غیرت نسبت به ارزش های باطلی چون اشرافیت و تبرج جاهلی که در حقیقت ضد ارزش است و به عنوان ارزش قرار گرفته است. (احزاب، آیه 33)
امام علی(علیه السلام) به مومنان هشدار می دهد که از غیرت بی جا و تعصبات و حمیت های جاهلی پرهیز کنند و واکنش درست و متناسبی نسبت به مسائل داشته باشند. آن حضرت می فرماید: «ایاک والتغایر فی غیر موضع غیره فان ذلک یدعو الصحیحه الی السقم والبریئه الی الریب...؛ از غیرت نابجا بپرهیز زیرا این کار، زن درستکار را به انحراف و زن پاکدامن را به تردید می کشاند.» (نهج البلاغه، نامه 13)
غیرت ورزی به میزان ارزش متعلق غیرت
واکنش غیرتمند باید باتوجه به میزان ارزش و اهمیت متعلق غیرت باشد و در این امر زیاده روی نکند؛ چراکه زیاده روی در واکنش می تواند تأثیرات مثبت غیرت ورزی را کاهش دهد؛ و چنان که از امیرمۆمنان علی(علیه السلام) روایت شد، غیرت بیجا یا بی تناسب، می تواند از تأثیر آن بکاهد و تأثیر منفی به جا گذارد.
غیور کسی است که نسبت به هرگونه تعرض غیر به حریم های شخصی و انحصاری خود به شدت واکنش نشان داده و برای حفظ و نگهداری حریم خصوصی خود، همه نوع ایثار و فداکاری بروز می دهد
امام صادق(علیه السلام) نیز در بیان رعایت تناسب میان غیرت ورزی و ارزش ها می فرماید: مرد در خانه و نسبت به خانواده اش نیازمند رعایت سه صفت است هر چند در طبیعت او نباشد: خوشرفتاری، گشاده دستی به اندازه و غیرتی همراه با خویشتن داری. (تحف العقول، ص223)
پس نباید غیرت ورزی از حالت اعتدال و تعادل بیرون رود و همواره باید تناسب میان و اکنش غیرتمند و متعلق غیرت مراعات شود تا با غیرت ورزی بیش از حد تناسب، ارزش ها کم اهمیت نشود و تأثیر غیرت و واکنش کاهش نیابد.
خداوند نسبت به مسایل مهم و ارزشمند، غیرت نشان می دهد و مۆمن نیز می بایست این گونه دارای صفات خدایی باشد و واکنش های بجا و متناسبی داشته باشد. به عنوان نمونه، دفاع از مظلوم و قیام برای عدالت بسیار ارزشمند است و حتی فلسفه بعثت پیامبران و ارسال کتب آسمانی، دست یابی به عدالت و رفع و دفع ظلم دانسته شده است. (حدید، آیه52)
بنابراین، حساسیت شدید نسبت به ظالم روا داشتن امری پسندیده و شایسته است. خداوند در آیه 57 سوره نساء غیرت خویش را نسبت به حقوق مظلومان به نمایش می گذارد و مۆمنان را بازخواست می کند که چرا به دفاع از مظلومان ناتوانی چون زنان و کودکان نمی پردازند و به جنگ و قتال ظالمان و مستکبران نمی روند و غیرت نمی ورزند.
برای سنجش غیرت فرد می بایست به میزان حمیت و تعصب شخص نسبت به ارزش ها و باورها و هنجارها توجه کرد. هرچه شخص نسبت به ارزش ها دارای تعصب بیشتر باشد، غیرت او بیشتر و واکنش شدیدتر خواهد بود. امام علی(علیه السلام) در این باره می فرماید: علی قدر الحمیه تکون الغیره؛ غیرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگی دارد. (غرر الحکم، ج4، ص311، ح5716)
